Bijna 50 jaar was Kijkshop een vast onderdeel in de Nederlandse winkelstraten, tot het drie jaar geleden failliet werd verklaard. Met behulp van de hoofdrolspelers uit die tijd, reconstrueren we het faillissement en de mislukte doorstart van de meest bekende vitrinewinkel van Nederland.
Dit artikel is verschenen in Quote februari 2021
‘Kijkshop, slim bekeken!’ Het was die slogan waarmee de winkelketen in vrijwel elke volwaardige Nederlandse stad klanten probeerde te lokken. Die keken hun ogen uit naar de spullen die in de glazen kasten stonden uitgestald. Van de nieuwste walkmans tot goedkoop gereedschap, je werd er eigenlijk altijd verrast. Wie iets wilde kopen, diende zich met een formulier bij de kassa te melden, waarna het product uit het magazijn werd gehaald. In 2014, ruim veertig jaar na de oprichting, leverde dit nog altijd een omzet op van 120 miljoen euro. Maar ondanks lage personeelskosten en een keurige 0 achter de post ‘winkeldiefstallen’ werd er ook een verlies van 5 miljoen euro genoteerd.
De Zweedse eigenaar, Al Saffar, besluit dat het beter is als een ander het roer omgooit, op de andere borden waarop hij schaakt heeft hij het namelijk al moeilijk genoeg. Hij wendt zich tot twee consultants, Bjorn Serving en Christian Listérus die de Kijkshop zien als de uitgelezen kans om hun eigen talent als ondernemers te bewijzen. Listérus: “Kijkshop maakte weliswaar verlies, maar het had een voorraad goederen ter waarde van 20 miljoen euro en er waren geen bankschulden. We zagen daarnaast veel kansen in een transformatie naar een e-commercebedrijf. Daarom besloten wij zelf Kijkshop over te nemen.” Voor de koop trekken ze financiering aan van het Zweedse investeringsfonds LMK. Samen pompen ze binnen enkele maanden in totaal bijna 5 miljoen euro in de keten.
De verliezen groeien
Na de overname van Kijkshop zien de nieuwe eigenaren Serving en Listérus veel achterstallig onderhoud. De winkels maken elke maand 700.000 euro verlies, IT-systemen zijn hopeloos verouderd, het personeel is gedemotiveerd en de producten vinden zij kwalitatief ondermaats. Ze huren consultancybureau BearingPoint -de voormalig werkgever van Serving- in om de details van hun reorganisatieplan in te vullen. Maar veel van die plannen blijken onhaalbaar, want de verliezen maken kredietverzekeraars dusdanig angstig dat de voorraad niet op rekening mag worden aangevuld. Voortaan dient er direct te worden afgerekend. Ondanks het feit dat dit desastreuze gevolgen heeft voor de bedrijfsvoering, ziet het duo de toekomst nog steeds zonnig in.
Nederlandse hulptroepen
Listérus en Serving ontmoeten in september 2015 Steven Bakker, die zijn zakenvriend Ben Steenstra meeneemt. Steven Bakker is net gestart met een nieuw IT-bedrijf. Bakker biedt retailers naar eigen zeggen een ‘cloud-based omni-channelplatform’. Precies waar de Zweden naar op zoek zijn. Kijkshop heeft volgens de Nederlanders een harde reset nodig om weer een gezonde basis te krijgen. Listérus en Serving horen de ideeën aan, maar twijfelen of de Nederlanders de juiste personen zijn om op dat moment mee in zee te gaan. De resultaten van de reorganisatie lijken ondertussen uit te blijven. 2015 wordt afgesloten met een lichte omzetstijging, maar ook met een verlies van bijna 15 miljoen euro, een verdrievoudiging ten opzichte van het vorige jaar.
Het Zweedse licht
In maart van 2016 richten de Zweden een nieuw investeringsfonds op. Claes Lindqvist, een van de collega-bestuurders van LPCA is tevens vermogensbeheerder bij de Zweedse Dunker Foundation. Lindqvist weet het bestuur van de foundation te overtuigen van deelname in Kijkshop en zo wordt de Foundation officieel investeerder in Kijkshop. Het is een bijzondere stap van de Zweedse stichting, het investeert voornamelijk in filantropische initiatieven in het Zweedse Helsingborg.
De investeerders zeggen een gezamenlijke kapitaalsinjectie toe van 15 miljoen euro, maar het geld komt maar moeilijk los. Listérus: “Het was vaak net te laat en vaak net te weinig. We konden daardoor nooit in één keer een grotere investering te doen. Als gevolg hiervan werd het geld vaak gebruikt om andere gaten in de begroting te vullen.”
In de zomer van 2016 bedraagt het verlies al rond de 8 miljoen euro, maar het eigen vermogen is nog steeds positief, en dus kijkt ook Listérus nog altijd positief de toekomst in. Er wordt besloten vier Kijkshopwinkels te sluiten en nog eens negen winkels te verkopen aan Neckermann. Door deze transactie en een toezegging van nog eens 6 miljoen euro vanuit de investeerders is de toekomst voor Kijkshop nog even verzekerd.
Online platform
Serving twijfelt over de impact en de snelheid van de huidige reorganisatieplannen. Hij nodigt Bakker en Steenstra na eerdere aarzelingen toch uit om mee te denken over hoe er sneller en beter uitvoering aan de strategie gegeven kan worden. Ben Steenstra: “De Zweedse aanpak voor Kijkshop had veel weg van pleisters plakken. Kijkshop had een harde reset nodig om weer een gezonde basis te krijgen.” Ook volgens Serving deugen veel van de huidige reorganisatieplannen niet meer. De toekomst van Kijkshop moet nog meer gericht zijn op e-commerce. Er moest in iedere geval een online platform met een community komen. Om deze plannen vorm te geven komen Bakker en Steenstra definitief aan boord.
Enkele weken later stellen Serving en Listérus een nieuwe CEO aan, de Nederlander Mike Duppen. Afkomstig van Albert Heijn, DA en Spar is hij geen onbekende in retailland. Duppen werkt nietsvermoedend door aan de reorganisatieplannen. Wanneer hij aan het einde van 2016 lucht krijgt van de nieuwe plannen van Serving en Listérus, weigert hij mee te werken. Hij lijkt meer heil te zien in bricks dan in clicks. Zelfs al blijven de omzetcijfers van de winkels kelderen. De omzet is in anderhalf jaar tijd bijna gehalveerd, en onderaan de streep staat in bloedrode cijfers veertien miljoen geschreven. En het einde van de misère is nog lang niet in zicht.
Machtscoupe
De zware verliezen gaan niet ten koste van het enthousiasme van Serving over de nieuwe online richting, integendeel. De nieuwe strategie die met Bakker en Steenstra is geformuleerd ziet het levenslicht begin 2017. Het plan krijgt de naam ‘The One’ of zoals het later wordt afgekort ‘Tone’. De winkels moeten gaan fungeren als ’etalage’ van het online platform, hierdoor is er geen voorraad meer nodig. Producten worden pas besteld, als ze via het platform worden gekocht. Het plan belooft Kijkshop binnen vijf maanden weer winstgevend te maken.
Serving en Listérus roepen niet lang daarna alle directieleden bij elkaar om het gebrek aan snelheid van de veranderingen te bespreken. Het is een tumultueuze meeting. Want als er kritiek wordt geuit op de onrealistische doelen, stuurt Serving iedereen de zaal uit. Mensen mogen pas terugkeren als zij hardop vertrouwen in de koers uitspreken. Het duurt lang voordat de helft van de directie terugkeert, de andere helft -waaronder CEO Duppen- heeft dan het kantoor ontgoocheld verlaten.
Duppen laat in de media weten dat hij zich niet serieus genomen voelde omdat de Zweedse investeerders achter zijn rug om beslissingen genomen zouden hebben. Zijn herstelplan dat eind 2017 tot een positief bedrijfsresultaat moest leiden werd weliswaar goedgekeurd, maar ondertussen werd zonder zijn weten gewerkt aan een koerswijziging.
De Zweden zien het anders. Listérus: “We wilden begrijpen in hoeverre de directie bereid was om radicale veranderingen door te voeren. Duppen accepteerde dat niet. Hij heeft zelf de handdoek in de ring gegooid door tijdens de bijeenkomst aan te geven geen vertrouwen te hebben in een spoedig herstel en de koers. Dit in combinatie met de financiële situatie en kritieke doelen maakten het onmogelijk om met hem verder te gaan.”
Twee dagen na de escalatie mailt Serving aan de organisatie dat Duppen per direct op non-actief is gezet. De andere opgestapte directieleden zijn ook op non-actief gezet. Serving neemt de operationele leiding van de Kijkshopwinkels over en richt zich daarnaast volledig op de nieuwe online strategie ‘Tone’. Duppen spant een kort geding aan en wordt in het gelijk gesteld door de rechter, Kijkshop moet hem alsnog meer dan twee ton vertrekpremie betalen.
Crowdfunding
Kijkshop haalt in augustus 2017 alle kranten wanneer Serving een persbericht verstuurt dat er meer dan een miljoen euro aan crowdfunding is opgehaald voor het maken van het platform Tone. Via crowdfundingsite Symbid zouden duizenden mensen, waaronder ook Kijkshop-medewerkers geïnvesteerd hebben in Tone. Het geeft volgens Serving aan hoe groot de betrokkenheid van Nederlanders bij Kijkshop. Het miljoen zou worden gebruikt om het platform van Tone te maken. Een voormalige winkelmedewerker geeft aan: “Ik heb ook geïnvesteerd in het platform, ik wist niet precies wat het inhield, maar ik hoopte dat het iets goed zou opleveren.
Het online platform Tone wordt niet ondergebracht in de Nederlandse Kijkshop BV maar gaat in een nieuwe holding. De toekomst lijkt rooskleurig, Kijkshop is naar eigen zeggen nog steeds ongekend populair bij Nederlanders. De aanblik van lege Kijkshopwinkels geeft echter een ander beeld, daarnaast blijkt de waarheid over de crowdfundingsactie ook anders in elkaar te steken.
De Zweedse breuk
Eerder in mei 2017 begint het bij Christian Listérus te schuren. Listérus: “Ik was het niet eens over de manier waarop de nieuwe strategie van Tone werd geïmplementeerd en ik geloofde niet meer dat het zou lukken. Het sloeg gewoon nergens meer op.” Steenstra ziet de breuk met Listérus anders: “De investeerders wilden niet dat Listérus zich operationeel met Kijkshop bezighield, daar hadden ze Serving voor. Listérus moest zich richten op uitbreiding van het investeringsportfolio van het bedrijf.”
Het leidt tot een vertrouwensbreuk tussen de twee compagnons van het eerste uur. Na bijna drie jaar komt er een einde aan het retailavontuur van Listérus. Hij treedt definitief terug. De Dunker Foundation wordt, op instigatie van hun eigen vermogensbeheerder Claes Lindqvist, één van de grootste aandeelhouders. Het is een stap die Lindqvist later duur komt te staan.
De Zweedse investeerders respecteren de stap van Listérus en houden vertrouwen in Serving. Toch neemt het ongeduld over uitblijvende resultaten toe. De Zweden eisen dat het platform Tone binnen drie dagen live moet, anders komen er geen investeringen meer. Kijkshop lijdt op dat moment een paar miljoen euro verlies per maand. Als het platform er niet binnen een paar dagen is, zal Kijkshop definitief failliet worden verklaard. Tot verbazing van velen lukt het Steenstra en Bakker het platform binnen de deadline live te krijgen. Kijkshop is weer even gered.
Het platform mislukt
Het is vlak na kerst 2017 als de eerste balans van de Tone-strategie wordt opgemaakt. Een paar dagen eerder heeft Serving nog enthousiast een kerstontbijt aan tientallen medewerkers geserveerd en ze warm gemaakt voor de mooie toekomst van de tandem Kijkshop en Tone. Een voormalig medewerker van het Kijkshophoofdkantoor: “Achteraf voel je je belazerd. Serving creëerde een sfeer alsof het fantastisch ging. We geloofden echt dat het goed ging komen.”
De stand van zaken over 2017 dompelt echter iedereen weer in diepe rouw. De berekeningen van Serving wat Tone op zou leveren, blijken niet uit te komen. Het platform blijkt nauwelijks effect te hebben op de verkopen in de winkels. De uiteindelijke conversie is minder dan tien procent van wat Serving heeft ingecalculeerd. De investeerders laten Serving als reactie weten: ‘Het heeft geen zin meer om in de winkels te blijven investeren’.
De ontknoping
Voor 400 Kijkshopmedewerkers begint 2018 dan ook dramatisch. Kijkshop vraagt faillissement voor de winkels aan. In een Facebookvideo deelt Serving aan medewerkers het slechte nieuws mee, velen van hen zijn al meer dan 20 jaar werkzaam voor de keten. Er is voor de curator weinig te halen in de nagenoeg lege Kijkshop BV, in verband met de geschatte lage opbrengst van de inventaris wordt zelfs afgezien van verkoop. Het miljoen aan crowdfundingsgeld voor het platform Tone is niet te traceren op de balans. Tot overmaat van ramp claimt de curator de domeinnaam kijkshop.nl, met als gevolg dat het nieuwe platform niet onder deze domeinnaam gelanceerd kan worden.
De Zweedse investeerders willen alle door het faillissement getroffen leveranciers en klanten compenseren, maar verkijken zich op de hoge kosten die hierbij gepaard gaan. Serving weet ondanks de teleurstellende eerste resultaten van het platform, toch alle investeerders bij zich te houden.
Het Zweedse sprookje is voorbij
Twee weken na het faillissement van de Kijkshopwinkels worden -tot grote ontsteltenis van voormalig Kijkshopmedewerkers- in februari 2018 alle 14 winkels en medewerkers van MyCom toegevoegd aan de Tone-holding. De voormalig keten van Steven Bakker staat op omvallen, maar Serving ziet potentie in de winkels. MyCom heeft kennis en kunde in huis op het gebied van consumentenelektronica en nog belangrijker, een goed draaiend IT-platform. Dit is zijn gedroomde combinatie tussen winkels en online platform Tone. De holding neemt alle schulden van MyCom over en de eigenaren van MyCom krijgen een aandeel in de holding. Serving probeert door de overname het aantal gebruikers op Tone in zes maanden te laten groeien tot een half miljoen.
Een voormalig Kijkshopbedrijfsleider: “Een mes in onze rug, voor mij is het door de overname van MyCom duidelijk dat ze gewoon van de Kijkshopwinkels af wilden.” Het geld loopt nog steeds aan alle kanten de holding uit, een interim CFO kijkt (anoniem) terug: “Ik denk dat de Zweden zich hebben verkeken op de sluiting van de winkels. Het heeft heel veel geld gekost om iedereen proberen te compenseren.”
De nieuwe prognoses van Serving blijken weken later, ondanks de overname van MyCom, wederom niet uit te komen. En dan is het medio 2018 echt voorbij. De investeerders nemen hun miljoenenverlies en trekken zich terug, de doorstart van Kijkshop als Tone is mislukt. De Tone-holding wordt in de maanden erna ontmanteld, voor alle BV’s wordt faillissement aangevraagd. Het Zweedse retailsprookje is voorbij.
Terug naar 2020
Dat de 1,08 miljoen crowdfundinggeld uit 2017 niet terug te vinden is in de boeken, is niet vreemd. Het miljoen is er nooit geweest. Verschillende bronnen geven toe dat dit een marketingstunt is geweest, waar iedereen in is getrapt. Slechts een paar honderd mensen, waaronder Kijkshopmedewerkers, investeerden een paar duizend euro in het platform Tone. De rest van het geld werd tijdelijk aangevuld met investeringsgeld, dat na de actie weer is teruggehaald.
Voor Claes Lindqvist van de Dunker Foundation heeft het investeringsavontuur in Kijkshop een staartje gekregen. Het bestuur van de Dunker Foundation heeft Lindqvist in 2019 op staande voet ontslagen vanwege zijn persoonlijk belang in Kijkshop. De Foundation probeert momenteel in Zweden via rechtszaken tegen Lindqvist en de Tone-holding tientallen miljoenen terug te krijgen. Ze beschuldigen het bestuur informatie achter te hebben gehouden en bevoegdheden te hebben overschreden.
Nu, bijna drie jaar na het faillissement, bestaat Kijkshop nog, of beter gezegd wéér. Ondanks de roerige voorgeschiedenis zag een Leiderdorpse ondernemer begin 2020 kansen in de naam Kijkshop. Hij kocht via een veiling de domeinnaam kijkshop.nl en werkt sindsdien aan een webshopversie van Kijkshop. Dit keer zonder Zweedse hulp.
Geschiedenis Kijkshop
1973: De eerste Kijkshopwinkel opent in 1973 in Den Bosch. Kijkshop rolt een voor Nederland nog onbekende winkelformule uit, de formule houdt het midden tussen een postorderbedrijf en een showroom. Alle producten in de winkels staan in glazen vitrines en medewerkers werken achter een balie om bestellingen aan te nemen. Het idee achter het concept is om de kosten voor personeel laag te houden.
1977: Vendex neemt Kijkshop over. Er ontstaat door de overname van de cadeauwinkels Lita van Albert Heijn een winkelketen van 23 winkels.
1996: Kijkshop opent de 125ste winkel in Heerhugowaard. Kijkshop is in België met 24 winkels actief en in Luxemburg zijn er inmiddels 3 winkels.
2002: Kijkshop wordt na decennia onderdeel te zijn geweest van VendexKBB verkocht aan Retail Group. Kijkshop concentreert zich op de Nederlandse markt en sluit minder rendabele winkels in België en Luxemburg.
2007: Retail Group verkoopt Kijkshop aan het Zweedse Klockgrossisten i Norden Netherlands BV (KIN). KIN is eigendom van de succesvolle Zweedse ondernemer Ayad Al Saffar. Kijkshop exploiteert in dat jaar 106 winkels in Nederland.
2015: Zweeds investeringsbedrijf Listérus & partners Capital Advisors (LPCA) neemt Kijkshop over van het Nederlandse Axcent. Kijkshop heeft nog ruim honderd winkels in ons land.
2016: Vier Kijkshopwinkels sluiten en negen winkels worden verkocht aan Neckermann. Onder de vlag van Neckermann zullen die winkels begin 2020 failliet gaan.
2017: Kijkshop sluit in maart nog eens 20 van de resterende 87 winkels.
2018: In januari 2018 vraagt Kijkshop faillissement aan en sluit alle 67 winkels. Vierhonderd medewerkers van Kijkshop komen op straat te staan. Kijkshop start door als online platform en app Tone. Medio 2018 mislukt de doorstart, de holding Sparkistan StClemens wordt niet lang daarna failliet verklaard.